عوامل مؤثر در کاهش تولید گزانگبین
سطوح مورد بهره‌برداری گزانگبین در طی سالیان اخیر روند نزولی نشان می‌دهد و حشرات مولد آن در شرف اضمحلال هست به‌نحوی‌که در بسیاری از نقاط، برداشت گزانگبین به صفر رسیده است. عوامل مختلفی سبب انهدام حشرات، که یکی از دلایل اصلی کاهش تولید گزانگبین است.
– عوامل کاهش تولید گزانگبین شامل عوامل:
– زنده
– عوامل غیرزنده
– شیوه مدیریت و بهره‌برداری هست.
گز آردی پسته انگبینی گز کرمانی
الف) عوامل زنده در کاهش تولید گزانگبین
– عوامل زنده ازجمله دشمنان طبیعی حشره، مانند گونه‌های مختلف:
– تارعنکبوت
– تارتن و غیر تارتن
– کفشدوزک‌ها
– سن شکارچی از خانواده می‌ریده
– زنبور پارازیتوئید
در کاهش تولید گزانگبین مؤثرند. زنبور پاازیتوئید از پوره‌های حشره و حشره کامل تغذیه می‌کند و در تعادل جمعیت آن نقش مهمی دارد. زنبور مذکور پسیلافاکوس از خانواده انگرتیده است که با ارسال به موزه حشره‌شناسی لندن بانام پرینومیتوس میتراتوس مشخص شد.
زنبور مذکور داخل بدن پوره تغذیه کرده و تبدیل به شفیره می‌شود.زنبور پارازیتوئید پس از ظهور نیم حلقه‌های پشتی، شکم پوره را سوراخ کرده و خارج می‌شود.
علاوه بر موارد فوق همزیستی احتمالی سایر میکروارگانیسم‌های خاک‌زی باریشه گیاه میزبان، وجود نوع و میزان سایر گونه‌های گیاهی همراه تیپ گون، ترجیح تغذیه از پسیل گون توسط دشمنان طبیعی در شرایط وجود سایر میزبان‌های مناسب و وجود آفات در جمعیت پسیل گون مؤثر است.
ب) عوامل غیرزنده
عوامل دیگری مانند میزان بارندگی و ریزش برف، جهت شیب زمین، دمای حداکثر مطلق، دمای حداقل مطلق، تعداد روزهای یخبندان، ارتفاع از سطح دریا، رطوبت هوا، روند نزولات و دوره‌های برگشتی، روند گرم شدن عمومی کره زمین و عوامل دیگر از این قبیل قابل‌بررسی هستند. پسیل گز که حشره‌ای سرمادوست است برای تغذیه بهتر و بیشتر به گیاهان میزبانی که در شرایط سایه و رطوبت بیشتری هستند،
جلب می‌شود. علاوه بر میزان نزولات، نوع آن (برف و باران) نیز در مقدار گزانگبین تولیدی مهم است زیرا وجود لایه‌های برف هم‌زمان با روزهای یخبندان و وقوع دمای حداقل مطلق نقش محافظتی را برای حشره مولد گزانگبین دارد. گیاهانی که زمان بیشتری در سایه هستند از شادابی بیشتری برخوردار هستند.
ج) عوامل مدیریتی
از میان عوامل مدیریتی و نحوه بهره‌برداری توسط انسان، عواملی که در میزان گزانگبین تولیدی مؤثرند، موارد زیر قابل‌ذکر هستند:
– مدیریت و نحوه برداری و چوب زنی
– شدت و تعداد ضربات هنگام چوب زنی
– نحوه بازگرداندن ضایعات بهره‌برداری بر روی گیاه میزبان
که شامل حشرات کامل و بخصوص پوره‌های پسیل هست. خواص چوب زنی که منظور تعداد دفعات بهره‌برداری در طی یک دوره تولید است. زمان شروع و خاتمه بهره‌برداری که تأثیرات مهمی در میزان جمعیت باقی‌مانده پوره‌ها برای تبدیل به حشره کامل دارد.
چوب زنی گون در فصل گل‌دهی و هنگام تولید بذر، پوره‌های سن آخر، حشرات کامل پسیل و نیز زادآوری گیاه میزبان را، مورد تهدید جدی قرار می‌دهد. در سال‌های اخیر به دلیل کاهش شدید جمعیت حشرات پسیل در مناطق رویشگاه گون گزی، اهالی و دامداران اقدام به چوب زنی برای برداشت گل‌های گون می‌کنند و اعتقاددارند مخلوط گل‌های گون با سایر علوفه خشک در زمستان که دسترسی به علوفه کافی نیست، غذای مقوی، خوش‌خوراک و مناسب برای دام‌هایشان است، این موضوع دو خطر عمده را در پی خواهد داشت.
2 خطر عمده در کاهش گزانگبین
– اولاً فرآوری گون گزی که به‌وسیله بذر آن انجام می‌شود روند نزولی پیدا می‌کند
– ثانیاً جمعیت اندک حشرات پسیل که روی گیاه میزبان فعال است
فرصت بازسازی و ازدیاد خود را از دست می‌دهد و این نحوهٔ عملکرد در اکثر نقاط تحت مطالعه درواقع تیر خلاصی برای پسیل گون محسوب می‌شود و در صورت عدم پیشگیری و چاره‌اندیشی مناسب، در قدم بعدی شاهد نابودی گیاه میزبان پسیل خواهیم بود.
برخی دامداران و اهالی ساکن در مناطق تحت مطالعه معتقدند که گون به‌عنوان گیاه خشبی، بلند و تیغ‌دار مانع حرکت و چرای دام است و بایستی بجای آن علوفه‌های دیگر رویش کند.
از طرفی در سال‌های گذشته به‌طورجدی، زمان بهره‌برداری، نحوه چوب زنی و دفعات برداشت نظارت نمی‌شد که این مسئله زمینه‌ساز سودجوئی بیشتر و تأمین منافع فردی به‌صورت کاملاً رقابتی و فرصت‌طلبانه شد.
منبع: اصول و فناوری تولید گز
